Historiô „Zómkù Zôbòrsczégò”
„Zómk Zôbòrsczi” je mòdernym kaszëbsczim zómkã ë ni mô fùnkcje tipiczny dlô bùdacjów ò szlachùjący pòzwie. Równak mòżna do negò nawléc, a téż rzec pôrã słowów ò historie tëch strón.
„Zómk Zôbòrsczi” leżi w òkòlim Diôbli Górë (153 m n.r.m.). Pòzwa negò wznieseniégò je lëdową pòzwą, chòc nie bëło tak wiedno nazéwóné. Jesz w 1790 r. na kôrtach pòzéwô sã je Zómkòwą Górą. Dlôcze? Tuwò pòdôwô sã całą régã legeńdów. Jedna gôdô, że pòd tim wzniesenim òstôł zakòpóny zómk, żebë zatacëc schòwóné w nim złoto. Jinszô òpòwiôdô ò klôsztorze, chtëren stojôł na szczëce ti górë. Òprzestôł òn jistniec w nieòkreslony sytuacje, ale do dzysô czasã òb noc je widzec klôsztornice, jaczé chòdzą pò ùrzmie ti górë. Abò legeńdã ò chłopie bez głowë, jakô òsta wëmienionô przez Anã Łajming (z dodomù Zmùda Trzebiatowskô) w òpòwiôdanim „Zôpùstë”, chtërna òpòwiôdô, że kòl Diôbli Górë „ju pò smrokù ùkazëje sã chłop bez głowë”. Przë tim ë legeńdarny jezëjitowie, jaczi mielë przëwiezc do Lesna rajowô jabónka, mògą bëc sparłãczony z tim môlã. Jiny pòdôwk gôdô równak, że jabónkã òsta przëwiozłô do Lesna przez òjców Ditricha von Leisten (apartné prawò na Lesno z 1356 r.), chtërny przëcygnãlë tuwò jakno kòlonistowie z Meklenbùrgie, ze wsë Leisten jakô leżi nad jezorã ò ti sami pòzwie. Tam w krôjnie Turne rosłë ë roscą ne jabónczi.
W 2005 r. dr Pioter Kittel robił badérowania tikającé sã zamkłoscë fòsfòru w zemie. Badérowania ne pòkôzałë wiôlgą mòżlëwòsc, że na samim szczëce je stanowiszcze gódné zajinteresowaniégò archeòlogów. Nôbarżi mòżlëwą przëczëną negò je fakt, że w tim placu jesz kòl 800 lat temù bëła pògańskô swiãtnica ë/abò wacha, chtërna chrónia Zôbòrską Kastelaniã w Lesnie. Architektura taczi swiãtnice bëła baro prostô. Colemało béł to drzewiany òbelisk z bóstwã ò trzech abò sztërzech twarzach ògrodzony téż drzewianym płotã.
W znónëch papiorach pòzwa „Zôbòrskô Zemia” pierszi rôz pòkôza sã w dokùmeńce wëstawionym bez ksyżëca Pòlsczi ë Pòmòrzégò Władisława z dnia 24 czerwińca 1299 w Gnieznie. W nym dokùmeńce Władisłôw nadôwô Mikòłajowi Jankòwiczowi z Kalisza (Wiôlgòpòlskô) kalisczémù palatinowi, prawò prowadzeniégò sądów w kastelanie Racąż ë kastelanie w Szczëtnie, a téż palatinôt "in terra Zaborensi" (terra Sabor, terra Zaborensis), to je na Zôbòrsczi Zemie – zemia za bòrã, za lasã. Za to pòzwa „Kaszëbë” w znónëch papiorach òsta pierszi rôz ùżëtô w 1238 r., w bùllë papieża Grégòra IX, jakô pòwiôda ò zemiach nadónëch ricersczémù zakònowi joanitów bez Bògùsława I (Szczecëno 1155-1187) ksyżëca Kaszub („dux Cassubie”).
Pózniészô christianizacjô nëch terenów ë bùdacjô kòscoła w Lesnie mògła doprowadzëc do kònfliktu nowi wiarë z môlowima lëdzama, przënãconyma do pògańsczich praktików, placów ë tradicjów, z jaczich niechtërne przewarałë do dzys. Ksãdzowie, żebë zniechãcëc lëdzy do nëch praktików czãsto dôwelë taczim môlóm sromòtné pòzwë, stądka pòzwa „Diôblô Góra”.
Teren nen je jakbë òstrowã. Rzéka Młosëna na pôłnim, z nordë Zbrzëca łączącô sã z Młosëną karnôlã z XVII stalatégò òd zôpadny stronë górë. Pierwòszno Zbrzëca òmija górã wschòdnią stroną ë tam parłãcza sã z Młosëną. W stôrim kòrëce rzéczi je szeroczi melioracjowi rów, do jaczégò zléwô sã wòda z łąków, dlô chtërnëch zwëskaniégò òstôł zrëchtowóny nen karnôl. Przëdôł sã téż do bùdacje piłë, jakô fùnksnérowa na Zbrzëcë czësto krótkò dzysdniowégò „Zómkù Zôbòrsczégò”, w placu rëjnów akweduktu wëbùdowónégò do napùszczaniégò wòdë na łączi òd nordowi stronë górë. Ne napùszczoné wòdą łączi nazéwóné bëłë tedë Rizlónkama. W slédnym dzélu systemë napùszczaniégò wòdë je wërównawczi zbiérnik, chtëren terô je dzélã ródodendronowégò ògrodu.
Całi nen teren przódë należôł do szlachetny familie Kòssak Główczewsczich, pò jaczich we wsë Kaszëba zaòstôł palast wëbùdowóny w 1912 rokù.
Wies Kaszëba swój zôczątk wiąże z młënã. „Nowi Leszczińsczi Młin” je wëmieniony w Rewizje Królewsczich Dobrów z 1570 r. Baro mòżlëwé je to, że to prawie młin w Kaszëbie. Pòzwa „nowi” mòże swiôdczëc ò tim, że béł téż stôri. W Rewizje z 1664 rokù ò Kaszëbie czëtómë: „Nen młin ò dwùch kòłach trzimô Walãti Kaszëbsczi za apartnym prawã ùmòcnionym bez króla Jegò Miłosc swiãti pamiãcë Władisława IV w 1636 rokù. Dôwô òn z negò młëna 60 kòrców żëta co wôrt je 84 florenë. Fùtrëje dwa wieprze. Arądë òd gruńtu płacy 8 florenów ë 10 groszi”. Późni nen młin kùpia familiô Kòssak Główczewsczi. Pòzwa młińsczégò pùstkòwiégò mòże pòchadac òd młińsczi rodzëznë Kaszëba. Pòcwierdzywô sã to w nôstarszi metrikalny knédze z lat 1643-1649, dze we wsë Kaszëba mieszkają blós lëdze ò nôzwëstkù Kaszëba.
Kòle 1918 rokù terôczasny teren kòl „Zómkù Zôbòrsczégò” Jón Kòssak Główczewsczi przedôł Frãcowi Szédrowi. Nen chùtkò ùmierającë òstawił nã zemiã Marianie Szréder, jakô òżenia sã z Môrcënã Piekarsczim z Chełmów. Doszło do rozparcelowaniégò. To òni wëstawilë na placu „Zómkù Zôbòrsczégò” pierszi bùdink. Bëło to w 1945 rokù, czej òkòlné gbùrstwa bëłë znikwioné pò wòjnie. Na nen ôrt zagwësniono so mieszkanié w drzewianëch primitiwnëch kôtach. W 1967 rokù syn Marianë ë Môrcëna, Jón Piekarsczi zaczął bùdowanié nowégò bùdinkù, chtërnégò jintegralnym dzélã je dzysdniowi „Zómk Zôbòrsczi”. Jón ùmarł tragiczno, a òjcowiznã erbòwa jegò sostra Apòloniô, z chłopa Franka, Bronka przepisëjącë jã pózni na sëna Michała, òd chtërnégò bùdink z 30 mòrgama zemie w 2005 rokù kùpił Stanisłôw Frymark. To prawie jegò snienim bëło wëstawienié bùdinkù szlachùjącégò za richtich zómkã. Ju w 1996 rokù w swòjëch pamiãtnikach wëmieniwô pòzwã „Zómk Zôbòrsczi” w sparłãczenim z deją pierszi lokalizacje na zôpadnym brzegù jezora Górné Lesno. Drëgą deją lokalizacje bëło òjcowsczé gbùrstwò kòl pôłniowi greńcë jezora Dólné Lesno, dze òd 2000 rokù prowadzył Agroturistny Gòscyńc „Zôbòrsczi”.
Pierszé adaptacjowé robòtë pòd „Zómkã Zôbòrsczim” òstałë zrealizowóné w 2007 rokù. W 2008 rokù pòwsta Nordowô Baszta jesz bez cegłowi dekòracje. W ti baszce je cyg trapów midzë szosama. W tim samim rokù wszëtczé srãbë dostałë nowi termòjizolacjowi znankòwiznë ò nôwikszich kwalitetowëch ë ekòlogòwëch sztandardach, a dak bùdinkù zwëskôł nową zrzesz. Rok 2009 to zrobienié òzdóbny cegłowi zôpadny elewacje ze sztélizowónym krziżã. Fragmeńtarno z cegłów zrobioné òstałë wszëtczé jinszé elewacje ë zrealizowóné òstało wëkùńczenié nodrowò-zôpadny kaszëbsczi jizbë. Na rok 2010 planëje sã wëkùńczenié pôłniowò-zôpadny „Pańsczi Jizbë" a kùchnie. Do zómkù wprowadzywają strójné dwiérze z przełómaniégò XIX i XX stalatégò, jaczé pòchôdają z jednégò z piãkniészich bùdinków w Brusach.
„Zómk Zôbòrsczi” w swòji „òbrónny” fùnkcje mô za zadanié òchrónã kaszëbsczi kùlturë ë tradicje, kònceńtrëjącë w swòjëch mùrach artistów ë jich dokazë. Je téż môlã, dze sã zwëczajno mieszkô bãdącë tu domôcym abò gòscã na wëpòczinkù czë „detektiwã” szëjkającym szlachów swòjëch kaszëbsczich przódków.
Rôczimë!
„Zómk Zôbòrsczi” leżi w òkòlim Diôbli Górë (153 m n.r.m.). Pòzwa negò wznieseniégò je lëdową pòzwą, chòc nie bëło tak wiedno nazéwóné. Jesz w 1790 r. na kôrtach pòzéwô sã je Zómkòwą Górą. Dlôcze? Tuwò pòdôwô sã całą régã legeńdów. Jedna gôdô, że pòd tim wzniesenim òstôł zakòpóny zómk, żebë zatacëc schòwóné w nim złoto. Jinszô òpòwiôdô ò klôsztorze, chtëren stojôł na szczëce ti górë. Òprzestôł òn jistniec w nieòkreslony sytuacje, ale do dzysô czasã òb noc je widzec klôsztornice, jaczé chòdzą pò ùrzmie ti górë. Abò legeńdã ò chłopie bez głowë, jakô òsta wëmienionô przez Anã Łajming (z dodomù Zmùda Trzebiatowskô) w òpòwiôdanim „Zôpùstë”, chtërna òpòwiôdô, że kòl Diôbli Górë „ju pò smrokù ùkazëje sã chłop bez głowë”. Przë tim ë legeńdarny jezëjitowie, jaczi mielë przëwiezc do Lesna rajowô jabónka, mògą bëc sparłãczony z tim môlã. Jiny pòdôwk gôdô równak, że jabónkã òsta przëwiozłô do Lesna przez òjców Ditricha von Leisten (apartné prawò na Lesno z 1356 r.), chtërny przëcygnãlë tuwò jakno kòlonistowie z Meklenbùrgie, ze wsë Leisten jakô leżi nad jezorã ò ti sami pòzwie. Tam w krôjnie Turne rosłë ë roscą ne jabónczi.
W 2005 r. dr Pioter Kittel robił badérowania tikającé sã zamkłoscë fòsfòru w zemie. Badérowania ne pòkôzałë wiôlgą mòżlëwòsc, że na samim szczëce je stanowiszcze gódné zajinteresowaniégò archeòlogów. Nôbarżi mòżlëwą przëczëną negò je fakt, że w tim placu jesz kòl 800 lat temù bëła pògańskô swiãtnica ë/abò wacha, chtërna chrónia Zôbòrską Kastelaniã w Lesnie. Architektura taczi swiãtnice bëła baro prostô. Colemało béł to drzewiany òbelisk z bóstwã ò trzech abò sztërzech twarzach ògrodzony téż drzewianym płotã.
W znónëch papiorach pòzwa „Zôbòrskô Zemia” pierszi rôz pòkôza sã w dokùmeńce wëstawionym bez ksyżëca Pòlsczi ë Pòmòrzégò Władisława z dnia 24 czerwińca 1299 w Gnieznie. W nym dokùmeńce Władisłôw nadôwô Mikòłajowi Jankòwiczowi z Kalisza (Wiôlgòpòlskô) kalisczémù palatinowi, prawò prowadzeniégò sądów w kastelanie Racąż ë kastelanie w Szczëtnie, a téż palatinôt "in terra Zaborensi" (terra Sabor, terra Zaborensis), to je na Zôbòrsczi Zemie – zemia za bòrã, za lasã. Za to pòzwa „Kaszëbë” w znónëch papiorach òsta pierszi rôz ùżëtô w 1238 r., w bùllë papieża Grégòra IX, jakô pòwiôda ò zemiach nadónëch ricersczémù zakònowi joanitów bez Bògùsława I (Szczecëno 1155-1187) ksyżëca Kaszub („dux Cassubie”).
Pózniészô christianizacjô nëch terenów ë bùdacjô kòscoła w Lesnie mògła doprowadzëc do kònfliktu nowi wiarë z môlowima lëdzama, przënãconyma do pògańsczich praktików, placów ë tradicjów, z jaczich niechtërne przewarałë do dzys. Ksãdzowie, żebë zniechãcëc lëdzy do nëch praktików czãsto dôwelë taczim môlóm sromòtné pòzwë, stądka pòzwa „Diôblô Góra”.
Teren nen je jakbë òstrowã. Rzéka Młosëna na pôłnim, z nordë Zbrzëca łączącô sã z Młosëną karnôlã z XVII stalatégò òd zôpadny stronë górë. Pierwòszno Zbrzëca òmija górã wschòdnią stroną ë tam parłãcza sã z Młosëną. W stôrim kòrëce rzéczi je szeroczi melioracjowi rów, do jaczégò zléwô sã wòda z łąków, dlô chtërnëch zwëskaniégò òstôł zrëchtowóny nen karnôl. Przëdôł sã téż do bùdacje piłë, jakô fùnksnérowa na Zbrzëcë czësto krótkò dzysdniowégò „Zómkù Zôbòrsczégò”, w placu rëjnów akweduktu wëbùdowónégò do napùszczaniégò wòdë na łączi òd nordowi stronë górë. Ne napùszczoné wòdą łączi nazéwóné bëłë tedë Rizlónkama. W slédnym dzélu systemë napùszczaniégò wòdë je wërównawczi zbiérnik, chtëren terô je dzélã ródodendronowégò ògrodu.
Całi nen teren przódë należôł do szlachetny familie Kòssak Główczewsczich, pò jaczich we wsë Kaszëba zaòstôł palast wëbùdowóny w 1912 rokù.
Wies Kaszëba swój zôczątk wiąże z młënã. „Nowi Leszczińsczi Młin” je wëmieniony w Rewizje Królewsczich Dobrów z 1570 r. Baro mòżlëwé je to, że to prawie młin w Kaszëbie. Pòzwa „nowi” mòże swiôdczëc ò tim, że béł téż stôri. W Rewizje z 1664 rokù ò Kaszëbie czëtómë: „Nen młin ò dwùch kòłach trzimô Walãti Kaszëbsczi za apartnym prawã ùmòcnionym bez króla Jegò Miłosc swiãti pamiãcë Władisława IV w 1636 rokù. Dôwô òn z negò młëna 60 kòrców żëta co wôrt je 84 florenë. Fùtrëje dwa wieprze. Arądë òd gruńtu płacy 8 florenów ë 10 groszi”. Późni nen młin kùpia familiô Kòssak Główczewsczi. Pòzwa młińsczégò pùstkòwiégò mòże pòchadac òd młińsczi rodzëznë Kaszëba. Pòcwierdzywô sã to w nôstarszi metrikalny knédze z lat 1643-1649, dze we wsë Kaszëba mieszkają blós lëdze ò nôzwëstkù Kaszëba.
Kòle 1918 rokù terôczasny teren kòl „Zómkù Zôbòrsczégò” Jón Kòssak Główczewsczi przedôł Frãcowi Szédrowi. Nen chùtkò ùmierającë òstawił nã zemiã Marianie Szréder, jakô òżenia sã z Môrcënã Piekarsczim z Chełmów. Doszło do rozparcelowaniégò. To òni wëstawilë na placu „Zómkù Zôbòrsczégò” pierszi bùdink. Bëło to w 1945 rokù, czej òkòlné gbùrstwa bëłë znikwioné pò wòjnie. Na nen ôrt zagwësniono so mieszkanié w drzewianëch primitiwnëch kôtach. W 1967 rokù syn Marianë ë Môrcëna, Jón Piekarsczi zaczął bùdowanié nowégò bùdinkù, chtërnégò jintegralnym dzélã je dzysdniowi „Zómk Zôbòrsczi”. Jón ùmarł tragiczno, a òjcowiznã erbòwa jegò sostra Apòloniô, z chłopa Franka, Bronka przepisëjącë jã pózni na sëna Michała, òd chtërnégò bùdink z 30 mòrgama zemie w 2005 rokù kùpił Stanisłôw Frymark. To prawie jegò snienim bëło wëstawienié bùdinkù szlachùjącégò za richtich zómkã. Ju w 1996 rokù w swòjëch pamiãtnikach wëmieniwô pòzwã „Zómk Zôbòrsczi” w sparłãczenim z deją pierszi lokalizacje na zôpadnym brzegù jezora Górné Lesno. Drëgą deją lokalizacje bëło òjcowsczé gbùrstwò kòl pôłniowi greńcë jezora Dólné Lesno, dze òd 2000 rokù prowadzył Agroturistny Gòscyńc „Zôbòrsczi”.
Pierszé adaptacjowé robòtë pòd „Zómkã Zôbòrsczim” òstałë zrealizowóné w 2007 rokù. W 2008 rokù pòwsta Nordowô Baszta jesz bez cegłowi dekòracje. W ti baszce je cyg trapów midzë szosama. W tim samim rokù wszëtczé srãbë dostałë nowi termòjizolacjowi znankòwiznë ò nôwikszich kwalitetowëch ë ekòlogòwëch sztandardach, a dak bùdinkù zwëskôł nową zrzesz. Rok 2009 to zrobienié òzdóbny cegłowi zôpadny elewacje ze sztélizowónym krziżã. Fragmeńtarno z cegłów zrobioné òstałë wszëtczé jinszé elewacje ë zrealizowóné òstało wëkùńczenié nodrowò-zôpadny kaszëbsczi jizbë. Na rok 2010 planëje sã wëkùńczenié pôłniowò-zôpadny „Pańsczi Jizbë" a kùchnie. Do zómkù wprowadzywają strójné dwiérze z przełómaniégò XIX i XX stalatégò, jaczé pòchôdają z jednégò z piãkniészich bùdinków w Brusach.
„Zómk Zôbòrsczi” w swòji „òbrónny” fùnkcje mô za zadanié òchrónã kaszëbsczi kùlturë ë tradicje, kònceńtrëjącë w swòjëch mùrach artistów ë jich dokazë. Je téż môlã, dze sã zwëczajno mieszkô bãdącë tu domôcym abò gòscã na wëpòczinkù czë „detektiwã” szëjkającym szlachów swòjëch kaszëbsczich przódków.
Rôczimë!